Czym jest depresja?
Mimo że mamy coraz większą świadomość tego, czym jest depresja i jak się objawia, statystyki pacjentów zdiagnozowanych oraz poddających się terapii nie brzmią optymistycznie. Tylko połowa chorych szuka pomocy w poradniach zdrowia psychicznego lub decyduje się na leczenie ambulatoryjne. Pozostali chcą wyjść z depresji przy wsparciu rodziny i przyjaciół lub wolą „przeczekać” ten stan, nie angażując otoczenia. Dlaczego tak się dzieje mimo dużej dostępności placówek zdrowia psychicznego i nowoczesnych metod leczenia?
Obecnie panuje społeczny nacisk na niezależność i zaradność, wszelkie słabości nie są mile widziane. Wiele osób chce choć przez chwilę wziąć udział w tzw. wyścigu szczurów, nie zważając na obciążenie psychiczne, wynikające z ciągłej rywalizacji i wygórowanych ambicji. Okazuje się zatem, że im więcej wiemy na temat depresji, tym trudniej nam przyznać (również przed sobą), że problem dotyczy również nas. Niestety, jak pokazują statystyki, nawet 80% z ciężką depresją myśli o odebraniu sobie życia, z czego próbę samobójczą podejmuje co najmniej 20%, natomiast u 15% pacjentów kończy się to tragicznie.
Chory nie tylko doznaje cierpień związanych bezpośrednio z chorobą, ale i doświadcza przykrych konsekwencji w sferze społecznej (trudności interpersonalne i związane z tym wykluczenie), zawodowej (gorsza jakość pracy i częstsza absencja przyczyniają się do przerwania kariery), rodzinnej (pogorszenie relacji partnerskich i zdolności wychowawczych) oraz osobistej (sięganie po alkohol, narkotyki w celu poprawy samopoczucia). Niemożność poradzenia sobie z narastającymi problemami często skłania chorych do nagłego porzucenia pracy i alienacji społecznej, w związku z czym depresja jest jedną z najczęstszych przyczyn zaginięć.
Depresja to choroba!
Pierwszym krokiem w depresji powinno być zrozumienie. Uświadomienie sobie, że nasze objawy – smutek, rozdrażnienie, bezsenność/hipersomnia, brak zainteresowania otoczeniem, anhedonia, brak energii lub nadmierna pobudliwość – mogą wynikać z choroby. Jeśli pogorszenie nastroju trwa powyżej dwóch tygodni i nie ustępuje w ciągu dnia, ale nadal nie mamy motywacji do szukania pomocy specjalisty, warto przyjrzeć się Skali Depresji Becka. Ów tekst służy do samodzielnej oceny nasilenia objawów – wynik opracujemy na podstawie 21 punktów, do których przypisano po 4 stwierdzenia opisujące nasze uczucia, myśli, zachowania i objawy somatyczne.
Jeśli nasz stan budzi w nas niepokój i zauważamy, że trwa dłużej, niż „zwykle”, czas na pierwszą wizytę w poradni zdrowia psychicznego. Wiele osób swoje kroki kieruje najpierw do neurologa lub lekarza rodzinnego, po czym wychodzi z placówki z naręczem recept na środki uspokajające lub nasenne. Takie podejście leczy problem jedynie powierzchownie, często doprowadzając do uzależnienia od leków. W depresji ciężkiej najlepsze efekty zapewnia synergia leczenia farmakologicznego i metod psychologicznych, z kolei w lżejszych przypadkach często wystarczy sama psychoterapia. Jednak właściwą drogę leczenia powinien dobrać specjalista na podstawie skrupulatnego wywiadu, szeregu testów i obserwacji pacjenta. Czas trwania terapii zależny jest od rodzaju depresji oraz jej zaawansowania.
Leczenie psychologiczne depresji
Trudność interwencji psychologicznych w leczeniu depresji wynika przede wszystkim z negatywnego nastawienia pacjenta. Chorzy na depresję nie wierzą, że ktokolwiek jest w stanie im pomóc i brakuje im motywacji do walki z chorobą. Dlatego terapia zwykle jest długotrwała – najpierw specjalista dokładnie wyjaśnia pacjentowi istotę depresji i okazuje swoje wsparcie. Dopiero kiedy chory zacznie aktywnie uczestniczyć w leczeniu, a objawy ulegają złagodzeniu (np. pod wpływem leków), będzie możliwe dotarcie do sedna problemu, wskazanie patologii w sposobie myślenia, uczuciach i zachowaniu, a finalnie wykształcenie prawidłowych wzorców myślowych.
W leczeniu depresji stosuje się rozmaite interwencje psychologiczne m.in. psychoterapię psychodynamiczną, terapię kognitywną, terapię poznawczo-behawioralną, psychoterapię interpersonalną, aktywację behawioralną, terapię rozwiązywania problemów, trening umiejętności społecznych i doradztwo wspierające. Wszystkie z nich są skuteczne i z równie dobrym efektem mogą pomóc różnym pacjentom – młodzieży, seniorom czy matkom cierpiącym na depresję poporodową. Specjalista powinien omówić z pacjentem chorym różne metody leczenia, a także dobrać najwłaściwszą do jego przypadku.
Leczenie farmakologiczne depresji
Wielu specjalistów jest przekonanych, że tylko połączenie obu metod (psychologicznej i farmakologicznej) jest najlepszą drogą do pokonania depresji. Ponadto, wielu chorych akceptuje fakt przyjmowania leków, natomiast ma opory przed regularnymi wizytami u psychologa czy psychoterapeuty. Tymczasem skutecznie dobrane antydepresanty poprawiają jakość życia chorego i umożliwiają funkcjonowanie w pracy i w domu. Farmakologia jest zalecana zwłaszcza chorym cierpiącym na depresję umiarkowaną i ciężką, choć niektóre leki znajdują również zastosowanie w leczeniu depresji lekkiej.
Pierwsze efekty zażywania leków zwykle pojawiają się po dwóch tygodniach, w trakcie terapii lekarz może podjąć decyzję o zmianie leku lub dawki. Przy wyborze odpowiedniego lekarz bierze pod uwagę nie tylko dominujące objawy i natężenie choroby, ale również styl życia pacjenta i skutki uboczne. Warto nadmienić, że leki drugiej generacji (np. SSRI) wykazują mniej działań niepożądanych i przeciwwskazań, a badania wykazały, iż w połowie przypadków są skuteczniejsze, niż leki pierwszej generacji TLPD. Te ostatnie mają zastosowanie głównie w leczeniu depresji ciężkiej typu endogennego.
Inne metody leczenia depresji
Oprócz farmakoterapii i psychoterapii chorym proponowane są inne, mniej konwencjonalne sposoby pomocne podczas walki z depresją. Są to m.in. terapia elektrowstrząsami w przypadku ciężkiej depresji nieustępującej pod wpływem leków, terapia światłem stosowana w depresji sezonowej, eksperymentalna terapia pozbawienia snu oraz ćwiczenia ruchowe jako element wspomagający leczenie depresji klinicznej.